Zaterdagochtend 4 mei. De cappuccino staart me aan. Ik staar terug, focus me op de schuimlaag. Zijn er eigenlijk mensen die cappuccinoschuim kunnen lezen, net als koffiedik? Ik zoek namelijk al de hele schoolvakantie van mijn dochter (de afgelopen twee weken) naar een antwoord op de vraag: ‘Zou dit een goed moment zijn om het te vertellen?’ Het cappuccinoschuim heeft helaas geen idee. Rechts van me aan tafel zit mijn dochter ingespannen te schrijven in een piepklein notitieblokje met Teigetje op de voorkant.

‘Mama, is twintig eerst met een twee en dan een nul?’

‘Ja, klopt.’

Ze schrijft verder, ieder getal telkens hardop zeggend. Twintig, eenentwintig, tweeëntwintig…

Zal ik het dan nu maar zeggen?

‘Hoe schrijf je dertig?’

‘Als de twintig met een twee en een nul was, hoe schrijf je dan de dertig?’

‘Eerst een drie en dan een nul?’ Ze wacht mijn bevestiging niet af want ze voelt dat het kwartje is gevallen en noteert de dertig met uiterste precisie.

Ik besluit het erop te wagen voor ze bij de veertig is.

‘Zeg lieffie, ik moest je nog iets belangrijks vertellen over ome Koen, weet je dat nog?’

‘Ja.’ Ze stopt met schrijven en kijkt me aan.

‘Ik had al verteld dat ome Koen dood is gegaan omdat hij ziek was toch? Nou, hij wilde dus zelf dood.’

Ze zet haar denkhoofd op. Het ratelt in haar bovenkamer. Ik hou mijn mond want ik weet dat er vanzelf iets komt. ‘Ik snap het niet.’ Ik leg uit: ‘Hij wilde zelf dood. En dat niet alleen, hij heeft het ook zelf gedaan. Hij heeft zichzelf dood gemaakt.’

‘Hè?’ Een ongelovige blik, een scheef lachje. Ze wendt haar blik af en schrijft verder. Bij de vijftig raakt ze een beetje in de war zie ik. De tweeënvijftig lijkt een vijfenvijftig, maar daar was ze nog niet.

Ondertussen is manlief binnen gekomen en hij luistert mee. Vera houdt weer op met schrijven en kijkt me opnieuw aan.

‘Maar jij had toch ook die ziekte? En jij wilde niet dood?’ Ze formuleert het meer als constatering dan als vraag maar ik reageer toch.

‘Nee, ik wilde niet dood. Ome Koen was veel zieker dan ik. Hij voelde zich zó rot, dat hij wilde dat het ophield.’

‘Jij wilde niet dood want jij dacht: ik heb nu een dochter!’ constateert ze grijnzend.

‘Precies!’ zeg ik lachend. Snel voeg ik eraan toe: ‘Maar ik wil het gewoon zelf niet hoor. Toen niet en nooit niet.’ Want stel je voor dat ze hieruit opmaakt dat ze verantwoordelijk is voor mijn levensgeluk. Ja, je weet soms niet wat zo’n smurf zich in d’r sponzige bolletje haalt.

Tot slot leg ik haar uit hoe mensen het noemen als iemand zichzelf dood maakt. Zelfmoord, zelfdoding, suïcide. En ik leg ook uit dat ik het haar echt zelf wilde vertellen, zodat ze het niet van een ander zou horen. En dat ze me er altijd van alles over mag vragen.

Opeens vertelt ze over de opa van een vriendinnetje. Dat vriendinnetje had haar verteld dat opa niet meer wilde leven, terwijl hij niet eens ziek was. Op mijn vraag of hij dan nu dood was, wist ze het antwoord niet. Maar ze vond het verhaal wel vergelijkbaar met dat van Koen. ‘Alleen was ome Koen wel erg jom.’ *)

Ik slik. Ze lijkt echt te begrijpen dat Koen veel te jong overleden is, terwijl de leeftijd van 30 jaar toch als hoogbejaard moet aanvoelen vanuit het perspectief van een 7-jarige. Toen ik 12 jaar was overleed een oom van me op 29-jarige leeftijd. Beetje vroeg maar dan heb je toch een mooi leven gehad, dacht mijn kinderbrein. Ik leerde razendsnel dat 29 piepjong is. Er is nog een foto waar deze oom samen met mijn broertje op staat. Bizar om te bedenken dat ze er allebei niet meer zijn en dat dat met gemak nog had gekund.

Dochterlief houdt het schrijven voor gezien, staat op van haar stoel en pakt de iPad. Ze nestelt zich ermee op de bank en begint een spelletje waar ze steeds handiger in wordt. Met haar kleine wijsvingertje zwiept ze het poppetje over het scherm en kletst ondertussen nog wat over familie, dat ze nog een oom heeft, maar dat het wel jammer is dat ze die andere oom nooit gekend heeft. ‘Yesss, ik heb er een poppetje bij!’ Snel schakelen kunnen ze, dat grut.

Het spelletje slokt haar aandacht op en ik laat dochterlief met rust. Haar kennende komen er nog meer vragen, maar daar moet ze eerst een tijdje op broeden. De details van ome Koens dood heb ik achterwege gelaten, want ik weet dat het een kwestie van tijd is voor ze daar zelf over begint. En dan is het vroeg genoeg om er meer over te vertellen. Tot die tijd kan ik nadenken over welke woorden ik in godsnaam moet kiezen om haar die ellende behapbaar aan te reiken.

Ik kijk naar mijn allerleukste kind van de wereld en zucht. Nu weet ze het. Hoef ik niet meer in een kramp te schieten als iemand in mijn omgeving over Koens dood begint of over zelfmoord, terwijl zij in de buurt is. Hopelijk was mijn uitleg niet te vroeg. In ieder geval niet te laat.

Ik wil de hele tijd van alles schrijven. Er rennen de laatste weken elke dag allerlei teksten, alinea’s en onderwerpen door mijn hoofd. Vooral vlak voor ik in slaap val. Dan weet ik zeker dat ik een Briljante Blog bedacht heb, met een Knallerrr van een openingszin, om de volgende morgen gapend te concluderen dat er bij nader inzien in het felle ochtendlicht niet veel kraak of smaak aan het onderwerp zit.

Soms zou ik willen schrijven over wat ik meemaak als HR-adviseur. Verhalen genoeg. Maar dan kan ik mijn integriteit net zo goed meteen gratis laten afhalen via Marktplaats. En een andere baan gaan zoeken.

Laatst bedacht ik dat collega’s eigenlijk een wonderlijk soort figuren zijn in een mensenleven. We kennen allemaal de uitspraak: ik zie mijn collega’s vaker dan mijn partner. Voeg daaraan toe: en vaker dan mijn kind, ouders en vriendinnen. Tijdens de lunchwandeling van vanmiddag met een collega besprak ik deze gedachte, mede naar aanleiding van het overlijden van een dierbare van een van onze andere collega’s, waarmee ik al twaalf jaar (en de collega met wie ik wandelde al vier jaar) samenwerk. ‘Ja, we kunnen binnenkort twee bruiloften en twee begrafenissen aftikken’, vat ik de gedeelde life events samen. Waarop mijn collega droog reageert: ‘En drie kinderen.’ Ietwat beschaamd schiet ik in de lach. Oh ja, we kregen ook kinderen. Minor detail.

Dat brengt me bij de term leedcompetitie. Ietwat onlogisch bruggetje, I know, maar dat bedoel ik dus: er rommelt van alles in mijn bovenkamer. Leedcompetitie dus. Om met dominee Gremdaat te spreken: kent u die uitdrukking?

Dat gaat zo:

Wat is erger? Je broer verliezen door zelfdoding of je kind? Je vader verliezen voor hij zeventig is of je man? Ik denk dat de dood van Koen voor mijn ouders erger is dan voor mij. Geen fijne gedachte, want ik was (en ben, maar dan niet meer de ontwrichtende variant) er zo onwaarschijnlijk beroerd van dat ik me niet wil voorstellen dat mijn ouders door een nóg grotere berg shit moesten scheppen. Voor de goede orde: mijn ouders hebben mij nooit het idee gegeven dat mijn verlies minder zwaar zou wegen dan dat van hen. Het zaadje voor die gedachte heb ik zelf geplant. Sinds ik moeder ben.

Maar het doet er helemaal niet toe wiens verdriet erger is. Bovendien, hoe hadden we dat willen meten dan? Wie de meeste tranen vergiet heeft gewonnen? Vaders, moeders, kinderen, partners, vrienden, iedereen moet sowieso minimaal vijfentachtig worden. Daarna is het verlies nog steeds erg pijnlijk maar hopelijk op den duur te verteren.

Misschien komen de teksten in mijn hoofd ook wel door de lezing die ik morgenavond ga geven. Ik ben zo bezig geweest met: wat ga ik – wel en niet – vertellen dat er nog een paar gedachtes zijn overgebleven waarvoor geen tijd is. Die moeten er blijkbaar toch uit en dan krijg je dit soort rommelige blogs met onduidelijke kop en staart. Maar wat kan het schelen, een mens moet eens wat proberen in het leven. Ik ken verhalen waarin dat leven aan de korte kant was, dus voor de zekerheid kun je maar beter doen wat je wilt op het moment dat je het wilt, zolang je er niemand pijn mee doet. Want er is al genoeg leed in de wereld.

‘Eigenlijk ben je drager geworden van die thema’s. Had je dat aan zien komen?’ Eind vorig jaar zat ik een bakkie te doen met een collega die ook dol is op schrijven. Zij stelde me deze vraag.

Nee, dat had ik niet zien aankomen. Mijn aanpak is namelijk nogal organisch. Toen ik net begon met schrijven dacht ik: tien A4-tjes, nietje erdoor, dertig kopietjes maken voor eventuele belangstellenden, klaar. Het nietje werd een ringbandje want het aantal A4-tjes liep uit de hand. Ik ging schrijfcursussen volgen, verdiepte me in selfpublishing (uitgeven zonder uitgever) en huurde een schrijfcoach in. Uiteindelijk kwam ik uit bij een superecht boek, met redacteur, vormgever, ISBN en een boekpresentatie. Ik ben bijna 370 verkochte exemplaren verder, waaronder 44 stuks aan bibliotheken in het hele land.

Vlak na de zomer van vorig jaar kwam er een spontaan mailtje van een bibliotheek in de buurt van Rotterdam. Of ik ook lezingen gaf. En wat ik daarvoor vroeg. Ik bepaalde rap een redelijk tarief en antwoordde de bibliotheek: ja, ik geef lezingen. De waan van de dag verhinderde een snelle afspraak, en omdat ik ondertussen drie keer gevraagd was voor andere lezingen, moest de bieb even wachten. Maar er is nog contact en mogelijk ga ik er in juni alsnog naar toe. De thema’s die ik aanroer zijn helaas tijdloos en actueel.

Over die thema’s gesproken: de twee belangrijkste in mijn boek zijn zelfdoding en rouw. Maar natuurlijk zit er meer in: depressies, angsten, de dood, antidepressiva, de geestelijke gezondheidszorg (en de wachtlijsten, hou op schei uit), het verlies van en de liefde voor een broer, de ontwrichting van een gezin, het taboe op zelfdoding en psychische ziektes. Enzovoorts. Geen gezellige opsomming, maar mocht je van plan zijn mijn boek nog te lezen: de lezers die je voorgingen zeggen dat ze ook gelachen hebben. Ik geloof namelijk heilig in de verruimende werking van een gebbetje, juist als er pittige kost gegeten moet worden.

Vorige week vrijdag gaf ik een lezing tijdens het jaarcongres van christelijke vereniging van zorgaanbieders Reliëf. Thema: overleven en overlijden. Ook daar werd humor ingezet. Nadat ik mijn verhaal gedeeld had met een select gezelschap, was ik uitgenodigd om de rest van de dag andere presentaties bij te wonen.

Ik schoof aan in de grote zaal. Op het podium meldde zich theatergroep Bint. Bijna tweehonderd zorgprofessionals zagen twee dames opkomen, die zich hardop bogen over de vraag: hoe maak je de dood bespreekbaar? De mogelijkheden die ze bespraken laten zich niet navertellen, maar de volgende dialoog wil ik jullie niet onthouden:

Dame 1: ‘Ik weet iets! Je moet gewoon een soort opstapje gebruiken. Let op: ik zeg bijvoorbeeld tegen jou: leuk jurkje zeg!’

Dame 2: ‘Hoe helpt dat nou om de dood beter bespreekbaar te maken?’

Dame 1: ‘Doe nou even mee!’

Dame 2: ‘Oh. Oké. Dank je! En nu?’

Dame 1: ‘Nou, dan zeg ik: wil je die ook aan in de kist?’

Ik had mijn lach nog niet uitgelachen, of ik moest slikken vanwege hun verhaal over zes mensen op leeftijd die ze gesproken hadden over het leven en de dood. Mijn tranen bleven binnenboord, totdat de dames om beurten gingen opsommen waarom de dood ook voor hen een dingetje was. ‘Ik ben bang voor de dag dat ik geen moeder meer heb.’

Tijdens mijn lezing zaten er zeven mensen aandachtig te luisteren en instemmend te knikken. Een enkeling met natte ogen. Zeven mensen, kom ik daar mijn bed voor uit? Reken maar van wel. Alleen al dat de dame van Reliëf ‘mijn’ thema zelfdoding geprogrammeerd heeft tijdens een congres van christelijke signatuur, vind ik fantastisch. Ze was zelf aanwezig bij mijn verhaal en afgelopen week schreef ze me: ‘Wat mij betreft had iedereen het in de zaal mogen horen. Maar voor alles is een tijd.’ Die tijd laat ik geheel organisch op me afkomen.

Ik slik. Antidepressiva. Wie mijn boek gelezen heeft, wist dat al. Gek genoeg vond ik die ontboezeming zeker zo eng als openhartig zijn over de intense rouw die ik doorleefd heb na de zelfdoding van Koen. Wat zouden ‘ze’ wel niet denken van een pillenslikkende HRM-adviseur met een GAS*)? Zou ik nog serieus genomen worden of zouden collega’s mij voortaan met andere (bijvoorbeeld meewarige #horror) ogen bekijken? Maar ik wist, voelde toen ik het boek schreef: pleiten voor meer openheid over zelfdoding, depressie, angsten en antidepressiva en vervolgens zelf mijn kaken op elkaar houden, is geen optie. Practise what you preach.

De boeklancering is nu bijna elf maanden geleden en ik heb precies nul negatieve reacties gekregen. Niet op het boek, niet op mijn ontboezemingen. Als die negatieve reacties er al zijn, dan hebben ze mij niet bereikt. Wat ik opvallend vind, is dat bijna niemand iets zegt over het stuk in het boek dat over puur over mijzelf gaat. Een enkeling daargelaten.

Is het wijs mezelf zo kwetsbaar op te stellen? Als ik ooit besluit mijn huidige werkgever te verlaten, en een potentiële nieuwe werkgever googled mij  – dat mag overigens niet zomaar meer van de nieuwe privacywetgeving, but hey, who is checkin’ – komt mijn CV dan per definitie op de stapel met afwijzingen? Misschien. En ik zal nooit weten of mijn openbare biecht daarvan de oorzaak is.

Ik durf vooral open te zijn over mijn medicijngebruik omdat ik nauwelijks nog klachten heb. Lang leve tig jaar lullen met professionals en lang leve de pillen. Dus ik kan (gelukkig) geen actuele verhalen delen over een strak aangespannen gemoedstoestand waarbij ik zelfs het ophangen van een wasje of een wandeling naar de supermarkt nog te veel vond. Dat is niet meer. Zou ik ook zo openhartig zijn over mijn kwaal als ik nog midden in de zuigende modderpoel van angstverschijnselen zat? Vrees van niet. Toch bang voor een oordeel, een stigma.

De kans dat mijn vaste dienstverband op losse schroeven komt te staan enkel vanwege het droge feit dat ik pillen slik en daar ook nog open over ben, is nihil. Ik snap het echter maar al te goed als mensen weinig of niets loslaten over eventuele kwalen ‘tussen de oren’. Veroordelingen liggen helaas altijd op de loer, daar ben ik van overtuigd, ook al heb ik het persoonlijk (nog?) niet ondervonden.

Wat merk ik nu dan nog van die angststoornis? Laat ik een voorbeeld noemen. Mijn doordeweekse avonden en weekenden moet ik niet te vol proppen. Eén avond per week is in mijn geval al volgepropt, ook al is de afspraak nog zo leuk en gezellig. Wéken vooruit plannen draagt ook niet bij aan een harmonieus binnenwerk. Je weet wel, dat op 9 februari al vast staat wat je tussen nu en eind maart gaat doen. Ik voel plots een paar handen om mijn keel knijpen. Een flinke dosis ‘niks-gepland-tijd’ is voor mij onontbeerlijk. Als ik dat niet goed bewaak (het gaat wel eens mis), word ik gespannen, overprikkeld, loop ik geagiteerd rond, voel ik me opgejaagd en rot. En MOE. Dagenlang. Is dat een restje angststoornis dat zich niets aantrekt van pillen? Waarschijnlijk. Maar misschien is het wel een gezonde reactie op te veel prikkels en te weinig rust.

Afgelopen week had ik een eetafspraak (dus de week zat vol voor mij). Met een goede vriendin van mijn broertje die ik al een tijd niet gezien had. Het was een mooie avond. We spraken over Koen en over honderd andere dingen. Ze vroeg naar mijn schrijverij en ik zei dat ik de hele maand januari niets gepost had, terwijl ik wel had geschreven. Bijvoorbeeld deze blog. De goede vriendin van mijn broertje wilde weten waarom ik dit verhaal niet postte. Blijkbaar omdat ik toch bang ben voor wat ‘ze’ van me vinden. Het blijft voelen alsof ik mijn kwetsbare kant poedeltjenaakt over straat laat wandelen. Bij daglicht. In de binnenstad. Zij vond dat ik het gewoon online moest zetten. Mede omdat zij die openheid over mezelf in het boek krachtig vond en het haar bovendien erg had geholpen.

Oké. Ik ben om. Hier is mijn blog.

*) Google maar: GAS, gegeneraliseerde angststoornis. En weet meteen dat ik me niet in alle symptomen herken. Zoveel mensen, zoveel verschillende uitingsvormen.