Soms gebeurt het maanden niet, en dan opeens twee keer in één week. Ik herinner me de eerste keer nog goed.

Met twee watjes op mijn ogen lig ik ontspannen op de stoel bij de schoonheidsspecialiste. Ze besmeert me met heerlijk geurende goedjes en we keuvelen wat over ditjes en datjes. Plots komt daar die ene vraag die ooit een keer moest komen: ‘Heb je nog broers of zussen?’ Het is ongeveer anderhalf jaar na Koens dood. In een split second besluit ik de waarheid te vertellen. ‘Ehm. Ja. Een broer. Maar hij is dood.’ De schoonheidsspecialiste verontschuldigt zich voor haar vraag, en hoewel ik me kan verplaatsen in haar ongemak, probeer ik haar uit te leggen dat een ‘sorry’ echt nergens voor nodig is.

De één na laatste keer was vorig weekend. Tijdens het concert van Normaal in het Gelredome, zitten mijn moeder en ik naast twee gezellige heerschappen van 40plus, die op de frequentie ‘ouwehoeren’ staan afgesteld. Aangezien zowel mijn moeder als ik zelden om een praatje verlegen zitten, wordt het al snel een dolle boel. Britney Spears, naaktzwemmen, geen thema is te gek.
‘Goh leuk zeg, dat jullie samen naar zo’n concert gaan’, zegt de ene man. ‘Ja heel leuk, heeft mijn dochter geregeld hoor’, legt mijn moeder uit, terwijl ze met haar linkerhand naar mij wappert. ‘En, heb je nog meer kinderen?’, hoor ik de man tot mijn verbazing aan mijn moeder vragen. ‘Nee. Ja. Nou. Nog een zoon, maar die is overleden’, zegt mijn moeder. Ik houd mijn oren gespitst en jawel, daar komt level 2: ‘Jeetje wat heftig zeg. Was hij ziek ofzo?’ ‘Ja, zo kun je het noemen. Hij heeft zelfmoord gepleegd’, legt mijn moeder uit. De man schrikt en zegt wat meelevende dingen waar mijn moeder vriendelijk op reageert. Vervolgens blijft het een minuut of wat stil. Tenminste, op de vier stoelen die wij bezetten. We kijken eensgezind naar het podium, waar Normaal terugkeert na een adempauze voor Bennie Jolink.

De laatste keer was eergisteravond. Met vriend J. strijk ik neer in het Moortgat te Arnhem, na een tof concert te Nijmegen. We nemen nog één biertje te veel om het geheel fatsoenlijk af te ronden, en voor we het weten worden we omgeven door drie gasten van midden twintig die spontaan aan dezelfde grote tafel komen zitten. Twee ervan haken al snel af maar de derde is een gezellig type. J. en hij blijken ook nog eens een gezamenlijke kennis te hebben. De jongen, we noemen hem Stan, vraagt of J. en ik een stelletje zijn. Ik zeg: ‘Nee, we hebben het wel geprobeerd maar dat werd niks.’ Even later biecht ik op dat dat een geintje was. Stan legt ons uit dat hij niet gelooft in vriendschap tussen man en vrouw en wil graag weten waar we elkaar van kennen. (Voor de outsiders: J. is de voormalig BFF van mijn broer.) Voor ik iets kan zeggen redt J. de situatie en antwoordt: ‘Via haar broer.’ Ik knik instemmend. Stan neemt er genoegen mee. En ik ben opgelucht dat het daar dit keer bij blijft.

Op naar 2016. En hoe ongemakkelijk het soms ook is, ik hoop dat mensen ook in 2016 naar Koen blijven vragen. Per ongeluk of niet. Want je bent pas echt dood als er niet meer over je gesproken wordt.

Geplaatst op de website van Jan Magazine op 1 december 2015

© Frank Brandwijk

Doorgaan na zelfmoord: tips van een ervaringsdeskundige
Psyche – daily-life
Sherida van IJsselmuide – 01/12/2015 14:00

Hoe ga je door met je leven na de suïcide van een dierbare? We vroegen Tamara Baars – die voor JAN een verhaal schreef over de zelfmoord van haar broer – wat haar heeft geholpen. Hier haar antwoorden:

1. Boeken – ‘Er is veel materiaal over rouw in het algemeen, maar helaas weinig over rouw na zelfdoding. Ik heb zelf baat gehad bij het boek Verder van Anna Polet: een combinatie van haar persoonlijke ervaring en haar afstudeerproject. Ook heb ik Om zes uur zou ze komen eten gelezen; een dun boekje van Barbara Post, die haar beste vriendin aan zelfdoding verloor.’

2. Contact met lotgenoten – ‘Toevallig bleek een vriendin die ik kende van de sportschool een lotgenoot. Door die gedeelde ervaring veranderde zij van een vriendin in de buitenste ring naar een vriendin in de binnenste ring. Ik heb het met haar nog regelmatig over het effect van dit verlies op onze levens, ook na zoveel jaren. En ik heb een tijdje mailcontact gehad met twee vrouwen die beiden ook hun broer aan zelfdoding zijn verloren. Voor mij betekende dat toen vooral: herkenning, troost en houvast. Weten dat ik niet gek aan het worden was, dat al die rare en vooral heftige gevoelens erbij hoorden en zeer waarschijnlijk ook weer over zouden gaan.’

3. Neem het serieus – ‘Ik denk dat je jezelf en je rouw serieus moet nemen. Ook als het een hele tijd goed gaat en de rouw zijn ergste piek heeft gehad, kun je een terugslag krijgen. Omdat je getriggerd wordt, door bijvoorbeeld een liedje op de radio, of gewoon zomaar uit het niets. Helaas kan dat erbij horen. Loop er niet voor weg, maar wees mild voor jezelf en geef toe aan je verdriet.’

4. Psycholoog én haptonoom – ‘Lange tijd heb ik gesprekken gevoerd met een psycholoog en ging ik naar een haptonoom. Dat was voor mij een goede combinatie: bij de één kon ik vooral praten, bij de ander vooral voelen. Meestal was ik daarna een stuk rustiger en kon ik een paar uur slapen.’

5. Schrijven – ‘Ik heb alles van me afgeschreven. Als een malle heb ik op de PC zitten tikken (rammen, mag ik wel zeggen). Dan stopte het gemaal in mijn hoofd tijdelijk. Mede omdat er zo weinig te vinden is over rouw na zelfdoding, zeker in het geval van een broer of zus, ben ik nu mijn eigen ervaringen aan het opschrijven.’

En tot slot haar laatste – maar belangrijkste – advies:

6. ‘Doe wat jij denkt dat goed is, laat goedbedoelde adviezen waar je niets aan hebt van je af glijden en kies je eigen (rouw)pad. En zoek steun bij professionals, schaam je daar niet voor. Je moet zelf door de rouw maar je hoeft het niet alleen te doen.’

Het verhaal van Tamara Baars over de zelfdoding van haar broer staat in JAN 12, die nu in de winkel ligt.

Ik heb me de wilde irritatie op de hals gehaald van de bassist van Triggerfinger. Mr. Paul. Overigens was ik niet de enige die zijn toorn opwekte.

Het kwam zo.

Mr. Paul had op de Facebookpagina van Triggerfinger een foto geplaatst van hemzelf, liggend op het spoor. Esthetisch gezien wellicht een plaatje, maar ik kreeg er hele andere associaties bij. Heel gek, maar iets met zelfmoord. Niet in de laatste plaats dankzij de doodsoorzaak van mijn broer, al verkoos hij een andere manier dan het spoor. Het olijke kiekje veroorzaakte bij mij de noodzaak gisteravond een reactie achter te laten, als volgt: “Ben dol op Triggerfinger, maar deze foto vind ik akelig. En nee, het ontbreekt me verder niet aan humor.” Dat laatste voegde ik toe omdat je met zo’n reactie de kans loopt voor zuurpruim te worden uitgemaakt, dat wilde ik maar voor zijn. Ik scoorde desondanks een reactie in die sfeer van Triggerfinger, ik vermoed van Mr. Paul himself, die ik helaas niet helemaal kon lezen omdat de pagina plus foto al weggehaald was. Het enige dat ik nog kon zien was: “Ik vind van wel… .“

Afijn. Inmiddels was de foto verdwenen maar Mr. Paul had blijkbaar zo’n shitload aan reacties over zich heen gekregen, dat hij besloot een gepeperde respons te formuleren. Gericht aan alle azijnpissers en moraalridders die aanstoot namen aan de foto. Die konden vrij vertaald allemaal de rambam krijgen (en ook fuck you en get a life). En oh ja, hij zou stoppen met zijn digitale dagboek. Dat leek me nogal rigoureus. Maar goed, ik begrijp wel dat Mr. Paul een beetje pissig wordt van mensen die niet alleen de foto bekritiseren (alhoewel, zelfs dat bleek te veel) maar ook nog beginnen over een vermeende voorbeeldfunctie (hallo, het is een rockband, niet het Leger des Heils) of dat het plaatje mensen op ideeën zou brengen (lijkt me iets te veel eer).

Niet veel later verscheen er weer een bericht van Mr. Paul, dat hij zich bij nader inzien niet de mond liet snoeren, en besloten had zijn dagboek gewoon voort te zetten. Uitstekend. Het vorige gepeperde bericht, waar ik ook op gereageerd had, was wederom weggehaald.

Ondertussen groeide mijn verbazing over het hele gedoe. Als je een kunstenaar bent en je maakt muziek, je schrijft teksten en plaatst foto’s, dan weet je toch dat dat reacties oproept, variërend van bejubelend tot beschimpend? Dat is wat kunst onder andere doet, mensen raken. Althans, wat ik er van begrijp na bijna negen jaar dienstverband bij een hogeschool voor de kunsten.

Ik ben het met Mr. Paul eens dat hij dit soort foto’s gewoon moet kunnen plaatsen. Waar ik echter afhaak, is bij zijn felle tirade tegen iedereen die truttig en moraliserend gereageerd heeft. Een toontje lager was plezant geweest. Of hij had zichzelf openlijk kunnen afvragen waaróm mensen aanstoot nemen aan zo’n foto. Dat kan namelijk ook met iets anders te maken hebben dan met burgermanstruttigheid. Bijvoorbeeld met een zeer pijnlijke persoonlijke ervaring. En dat mag ook gewoon gezegd worden.

Dit artikel is verschenen in de nrc.next van woensdag 23 september op pagina 14 & 15

Opgewonden als twee provinciale bakvisjes van veertigplus reden vriendin M. en ik gistermiddag richting onze hoofdstad, voor het concert der concerten. Na zes jaar smachten zouden we hen weer zien, de fijne heren van U2. Met gepaste trots over onze onverschrokkenheid reden we de parkeergarage van de Amsterdam Arena binnen. Tevreden constateerde ik dat ik het toch maar mooi goed geregeld had met het vooraf gekochte digitale parkeerkaartje . Het leverde me zelfs een kusje op van vriendin M. Ik bedoel maar.

We verlieten de parkeergarage, de auto strak neergezet achterlatend. Vriendin M. wist nog wel een lekker eettentje om een bodempje te leggen voor de muzikale avond. Van provinciaaltjes veranderden we tijdelijk in locals en we liepen nonchalant een Surinaams Chinees eettentje binnen, alwaar wij de enige blanken waren.Twee veggie loempia’s, een won ton soep en twee roti later wandelden we weer naar buiten, richting Ziggo Dome.
Na enig wachten in een rij vol met generatiegenoten in versleten U2 t-shirts uit 1988, konden we de Ziggo Dome betreden. Oranje muurverf, veel bierbarren alsmede smoothiebekers lachten ons tegemoet. Giechelend van de zenuwen namen we plaats op paarse stoeltjes met een comfortabele zitting. Links van ons zat een U2-fan die deze tournee al in Barcelona en New York gezien had. En oh ja, hij ging morgen en zaterdag ook nog een keer. Hij moest zijn tong afbijten om ons niet te verklappen wat voor geweldigs we te horen en te zien zouden krijgen.

En het was inderdaad geweldig. Wat een prachtige nummers. Voor de liefhebbers: zelfs Octobre en Two Hearts Beat As One kwamen voorbij. Adembenemend sfeervol. Het visuele spektakel was ook overweldigend. En toch op een bepaalde manier heel basic. De gitaar van Edge en de (ietwat schorre) stem van Bono brachten zowel mij als vriendin M. terug naar vroegere jaren, waarin we al kwartjeszoekend over de dansvloer van zaal Pellen in Drempt schoven. Bijna beduusd verlieten we de tribune na slotnummer One, waarbij Bono zelf niet meer hoefde te zingen, zo hard deed iedereen mee. Zelden meer kippenvel gehad. Ik voel het weer, nu ik er aan terugdenk.

Eenmaal in de auto, zet vriendin M. de radio aan. We worden getrakteerd op meer U2 dankzij 3FM die de sfeer nog even vast probeert te houden. Totdat de presentator een bericht van een heel andere orde meldt. Joost Zwagerman heeft zelfmoord gepleegd. Vriendin M. neemt een piepende ademteug en mij ontsnapt een vloek. Opnieuw beduusd staren we naar het asfalt dat onder ons doorschiet. Terwijl wij sprongen op Pride, stapte Zwagerman eruit. Terwijl wij een ongekende saamhorigheid voelden met de band en alle mensen in de zaal, was Zwagerman zo eenzaam dat hij het leven verliet.

Wat een avond.