Zo voelt het als je broer een einde aan zijn leven maakt
Broer
Na de dood van Joost Zwagerman volgden de reacties van vrienden en deskundigen. Tamara Baars verloor haar broer die een einde aan zijn leven maakte. „Er laait een fel gif in me op als ik de woorden van die deskundigen lees.”
Vrijdagochtend 9 mei 2008. De agent pakt mijn schouders vast en zegt: „Er is iets heel ergs gebeurd. Koen is overleden.” Per direct is mijn leven en dat van mijn ouders voor altijd anders. Wij zijn voortaan nabestaanden als gevolg van zelfdoding. Ik heb geen broer meer. Een deel van mijn geschiedenis is dood. Als ik later die dag zijn koude lijf identificeer, een lang en gespierd lichaam dat helemaal gaaf is, wil ik hem bij de verwarming leggen. Vlug, warm hem op, misschien bedenkt hij zich. Zo snel als die gedachte door mijn hoofd schiet, zo hard komt bij me binnen dat ik hier naar de dode verpakking van mijn broer sta te kijken. Voorzichtig raak ik zijn arm aan. Dit is dus een lijk. Nee, het is mijn broer. Mijn man houdt me vast terwijl we naar Koens bleekblauwe gezicht staren.
Een dag na Koens dood zijn we bij mijn ouders. Mijn moeder omhelst me en kijkt me aan met een gezicht dat ik bijna onherkenbaar vind, zo scherp staat de wanhoop erin gebeiteld. „Jij doet zoiets toch niet, hè?” vraagt ze me, net als de dag ervoor. Ik kom opnieuw niet verder dan: „Nee, echt niet.” Het is de waarheid. Maar hoe kan ze daarop vertrouwen als ze zeker wist dat Koen zoiets ook niet zou doen? In ons gezin plegen we geen zelfmoord – het idee was nog nooit bij ons opgekomen.
Alsof mijn geest naakt is, niet langer beschermd door een schedel of rationele gedachten, kom ik de week tussen het doodsbericht en de crematie door. Ik weet telkens precies wat ik wil, hoef geen seconde na te denken bij elke beslissing die genomen moet worden. Ik wil mijn broer verzorgen en aankleden, de kleding haal ik zelf op uit zijn appartement. Een week lang zie ik hem elke dag, dood in zijn kist. Ik raak hem aan, praat met hem en neem vrienden mee. Op de crematie draag ik snotterend mijn afscheidswoorden voor aan meer dan driehonderd mensen.
De dag na de crematie ben ik ziek. Met een kramp in mijn buik die ik nooit eerder zo voelde, blijf ik in bed liggen. Slapen betekent tijdelijk geen pijn. Ik ben verbaasd dat ik al mijn ledematen nog heb, zo zeker weet ik dat er ergens iets geamputeerd moet zijn. Later die week dringt uit het niets tot me door hoe onomkeerbaar de dood is. Mijn broer is voor altijd weg. Geen flauwe grappen meer, nooit meer samen een biertje doen. Er volgt een huilbui die niet op lijkt te houden.
Het verdriet van mijn ouders is nauwelijks te verdragen. Ze houden zich in mijn aanwezigheid zo goed mogelijk, vragen niets van me. Ik hoef het gat dat hun dode zoon achterlaat niet te dichten. Pas na lange tijd zie ik hoe bewonderenswaardig hun houding is. Na drie weken ga ik weer aan het werk. Ik doe zoals ik me herinner dat ik altijd deed. Dat hou ik drie maanden vol en dan is het op. De wereld is onveranderd, maar ik ben niet meer dezelfde.
Sinds mijn broer zichzelf op 30-jarige leeftijd van het leven beroofde, hoort niet alleen het dagelijkse gemis bij me, maar ook het thema zelfdoding. Vanaf het eerste moment werden mijn ouders en ik geconfronteerd met speculaties over het waarom. We komen uit een klein dorp en de geruchtenmachine kwam direct op gang. Mijn broer zou aan de drugs zijn (af en toe een joint) en schulden hebben (hij studeerde weer en was niet rijk). Het interesseerde me niet. Ze kletsten maar, als ze blijkbaar niet genoeg hadden aan hun eigen saaie leven. De geruchten in het dorp verstomden binnen een maand. En wij bleven achter met de schrijnende gaten in ons hart.
Nooit heb ik me een seconde geschaamd voor de daad van mijn broer. Ook niet toen ik ontdekte dat er nog steeds een taboe rust op zelfdoding. Sommige mensen reageerden ongemakkelijk, om welke reden dan ook, maar ik weigerde geheimzinnig te doen over de doodsoorzaak.
De tijd gaat voort, ongeacht hoe ik me voel of wat ik doe. Ik schrijf de ellende van me af, jank tot mijn ogen eruitzien als ontplofte aardbeien en ik haak voorzichtig weer aan bij de realiteit.
Het leven na Koen heeft een vorm aangenomen waarmee ik vooruitkan. Ik vraag me niet langer af waarom hij me niet belde toen hij zo diep zat, of wat ik zelf anders had kunnen doen. Dat de afschuwelijke ervaring van zijn zelfdoding voortaan bij me hoort, is een gegeven. Ik accepteer het niet en heb het ook geen plekje gegeven. Ik heb ermee leren leven, en dat gaat me meestal heel aardig af.
In februari 2010 trouwen mijn man en ik. Dat Koen geen getuige is, doet pijn. Toch vieren we die dag oprecht het leven. Na verloop van tijd overwin ik zelfs mijn angst om een kindje te krijgen. Een kind kun je tenslotte kwijtraken. Maar ik leef nog en angst mag niet bepalen hoe ik mijn leven inricht. In 2012 wordt onze dochter geboren. We besluiten haar niet te vernoemen naar haar dode oom, uit zorg dat zijn naam onbedoeld een levenslange last op haar schouders legt.
Dinsdagavond 11 september 2015. Met een vriendin ga ik naar het concert van U2. We beleven een prachtige avond, die ons regelmatig herinnert aan de tijd dat we al kwartjeszoekend over de dansvloer van de dorpsdisco schoven. Op de terugweg in de auto horen we via de radio het nieuws van de zelfdoding van Joost Zwagerman. Het bericht komt als een anticlimax. Toch bestaat het akelige bericht al snel naast de euforie over het concert. We wisselen onze evaluatie van de prestaties van U2 af met onze verbijstering over de dood van Zwagerman.
De volgende dag wemelt het van de stukken in kranten en op fora – ik kan het niet helpen maar ik moet het lezen. Van medeleven tot het oordeel dat zelfdoding laf en egoïstisch is. Van elke veroordeling word ik pissig. Wat weten mensen van diepe wanhoop en ellende?
De dag na het concert en de dood van Zwagerman lees ik ook een artikel van Bram Bakker, dat bizar genoeg één dag voor Zwagermans dood in de krant verscheen. Bakker spreekt over zijn vriend Rogi Wieg. Wieg krijgt euthanasie toegewezen wegens ondraaglijk en uitzichtloos psychisch lijden. Bakker vond het niet uitzichtloos. Bovendien had hij liever gezien dat Wieg zelfmoord pleegde. Dat was voor Bakker beter te verteren geweest, omdat het dan een weloverwogen keuze zou zijn geweest. Er laait een fel gif in me op als ik die woorden lees. Hoe kan een psychiater dit in het openbaar verkondigen? Mijn broer heeft zichzelf van zijn leven beroofd en dat is voor mij niet beter te verteren dan euthanasie. Als beide vormen van levensbeëindiging al te vergelijken zijn. Bakker is arts, maar zijn woorden wekken de indruk dat hij niet weet wat hij zegt. Hopelijk weet hij nu meer van het leven van een nabestaande.
Tamara Baars (42), P&O-adviseur bij een hogeschool voor de kunsten.
Dit artikel is verschenen in de nrc.next van woensdag 23 september op pagina 14 & 15
september 26, 2015 at 3:06 pm
Mooi dat je het artikel ook zo deelt. Het is een stuk dat verschil kan maken, of minimaal inzicht geeft. X
> Op 26 sep. 2015 om 16:56 heeft Tamara het volgende geschreven: > > >
september 26, 2015 at 5:50 pm
Zeer mooi geschreven. Remko Geurds en ik denken er nog veel aan. Ook bij de scouting zeker toen we vorig jaar een bijeenkomst hadden van oud leden. Het is zeker een stuk dat mensen aan het denken zet en vooral diegene die er anders over denken. Groeten Remko en Olga Geurds
september 26, 2015 at 5:57 pm
Dankjewel Olga en Remko! En fijn om te horen dat Koen niet vergeten wordt.
september 26, 2015 at 9:53 pm
Koen was een bijzondere jongen.. Zijn humor en vriendelijkheid toveren nog altijd een glimlach op mijn gezicht. Ik denk nog veel aan hem en zoek hem nog regelmatig op.
Die dag staat ook bij mij in het geheugen gegrift, en het roept nog altijd veel emoties op. Hij zit op een speciale plek zal nooit vergeten worden.
Knap wat je schrijft.. ♡ respect Tamara.
september 26, 2015 at 10:29 pm
Hoi Sabine, dank voor je lieve bericht. Hebben wij elkaar wel eens ontmoet? Ik weet het niet meer, vergeef me. En Koeninginnedag is ondanks alles een goeie grap. Jammer dat het nu gewoon Koningsdag is en geen Koeningsdag. Groet,Tamara
september 26, 2015 at 10:49 pm
Ik kan me maar één keer herinneren, vlak na zijn overlijden.. We hebben even gezeten samen in de zon, bij Koen. 😉
Heb net alles gelezen van je hier. Wist helemaal niet dat het er was!
Heel dubbel, tranen maar ook een glimlach. Mooi hoe jij jouw verhalen durft te delen, knap geschreven!
Hij boft met jou als grote zus. ♡
september 27, 2015 at 11:38 am
Ja, ik weet het weer Sabine! En dankjewel voor je lieve bericht.
oktober 19, 2015 at 1:13 pm
Hi Tamara,
Ik wil je danken voor het zo mooi onder woorden kunnen brengen vwb het onverwachtse verlies van jouw broer Koen. Bij het lezen kreeg ik kippenvel vanwege de herkenning; puur, recht uit het hart en zoooooo waar!
Een maand geleden is mijn broer plots uit het leven gestapt en sindsdien staat de tijd stil. Het verdriet wat ik kon lezen in de ogen van mijn ouders en zijn 2 kinderen is met geen pen te beschrijven. En ik ben m’n grote broer kwijt. Voor altijd. Ik voel me verslagen en m’n hoofd is sindsdien een emotionele rollercoaster.
M’n broer worstelde al lange tijd met zijn “beperking” wat na een 30 jarige zoektocht in het autistisch spectrum bleek te liggen. Een mooie man, 2 prachtige kinderen, goede baan waar hij gewaardeerd werd, familie, vrienden. Het was er allemaal. Maar hij heeft me vaker uitgelegd dat hij zich disconnected voelde met de buitenwereld. Dat voedde zijn eenzaamheid en angst, wat uiteindelijk ondragelijk bleek te zijn. Een scheiding die niet wilde vlotten hielp hem daar niet bij.
Er liggen geen draaiboeken klaar en de eerste week wordt alles in een auto-pilot mode geregeld en gedaan, waarschijnlijk aangedreven door adrenaline, en na de afscheidsplechtigheid komt de man met de moker voorbij. En hoe. Spierpijn in het hele lijf, suisende oren, een grauwe wolk in je hersenen en met regelmaat huilen als nooit tevoren. Er rest niets anders dan slapen, slapen en slapen.
Gelukkig heeft mijn broer een heel mooie afscheidsbrief achtergelaten waarin hij uitleg geeft over het waarom. Deze brief helpt ons heel erg bij de verwerking van het verlies en daar zijn we hem heel dankbaar voor.
We respecteren zijn keuze maar de leegte en het verdriet is er niet minder om. Verder blijven we achter met 1001 vragen waarmee een ieder worstelt die suïcide van dichtbij heeft meegemaakt; “had ik niet zus, als zij nou zo…., hadden we niet……” etc etc. Vragen die nadreunen maar waar we nooit meer antwoord op zullen krijgen.
Nu, pas een maand verder, begint het besef van elkaar nooit meer zien steeds zwaarder te drukken. Dit beklemmende gevoel en het verdriet zal moeten slijten, en ik realiseer me dat het een langdurig proces wordt. Ik hou me vast aan de prachtige herinneringen aan mijn broer, herinneringen die ik voor altijd zal koesteren.
Nogmaals dank voor jouw aangrijpende en herkenbare verhaal.
Frank Knobbe – een lotgenoot
oktober 19, 2015 at 1:58 pm
Dag Frank,
Gecondoleerd met het verlies van je broer. Zoals jij je herkent in mijn verhaal, zo herken ik me in het jouwe. En ik voel met je mee. De ontwrichting van de eerste paar maanden is in mijn geval voorbij, en ik zou willen dat ik voor jou de tijd fast forward kon spoelen, zodat je in (min of meer) rustiger vaarwater terecht komt. Zonder eerst door heel die ellende te moeten ploegen. Niemand die zegt hoe dat moet, laat staan dat iemand je gevraagd heeft of je dat wel aan kunt. Je mag het zelf opknappen. Wat ben ik daar ook vaak kwaad om geweest, een soort chronische boosheid op de kosmos. Als je het fijn vindt, mail me dan gerust eens om je hart te luchten. Hoeft niet, mag. Zelf heb ik steun gehad aan contact met lotgenoten (al vind ik dat woord niet goed, maar ik heb nog geen beter woord kunnen bedenken), al was het maar om te weten: ik ben niet de enige en ik word niet gek. Laat gerust je mailadres hier achter, dan maak ik dat uiteraard niet openbaar (ik moet reacties altijd goedkeuren voor ze openbaar verschijnen) en mail ik je terug. Nogmaals, voel je niet verplicht, zie het als een optie.
Dankjewel voor je openhartige reactie. Het feit dat ik met mijn verhaal andere mensen die hetzelfde meemaken kan steunen, zoals jij, doet me goed. Dat is één van de redenen dat ik ermee naar buiten treed.
Heel veel sterkte en kracht gewenst om de dood van je broer te leren dragen.
Groet, Tamara